Nhà máy thủy điện Ankroet là nhà máy thủy điện đầu tiên ở Việt Nam, xây dựng trên suối Vàng ở thôn Đan Kia, xã Lát, huyện Lạc Dương, tỉnh Lâm Đồng. Nhà máy thủy điện này có công suất lắp máy 600kW với 2 tổ máy, khởi công tháng 10/1942 và khánh thành vào tháng 10/1945, chính thức phát điện vào năm 1946.

 

 

Đập tràn của Thủy điện Ankroet là đập tràn duy nhất được xây dựng bằng đá chẻ

 

Thủy điện Ankroet ở bên hồ Dankia - Suối Vàng thơ mộng, cách thành phố Đà Lạt gần 20km về phía tây bắc. Nhà máy có kiến trúc đá rất đặc trưng của vùng Tây Nam nước Pháp và kiến trúc công xưởng đặc trưng đầu thế kỷ 20.

 

 

Nhà máy thủy điện Ankroet được xây dựng bằng sức người là chủ yếu

 

Vào năm 1962, để có điện phục vụ cho việc xây dựng thủy điện Đa Nhim (Đơn Dương, Lâm Đồng), chính quyền đương thời đã lắp thêm tổ máy nâng công suất Ankroët lên 3.100 kW. Năm 1964, Nhà máy thủy điện Đa Nhim hoàn thành với công suất 160KW (gấp khoảng 50 lần thủy điện Ankroët), cung cấp điện cho một nửa miền Nam khi đó.

 

Vào năm 2004, sau gần 60 năm hoạt động liên tục, những tổ máy cũ buộc phải thay thế bằng những tổ máy mới do Trung Quốc sản xuất cùng công nghệ nhưng công suất lớn hơn. Hai tổ máy sau khi hoàn thành sứ mệnh đã được đưa về xưởng sửa chữa của Công ty Điện lực Lâm Đồng và nằm đó suốt 10 năm.

 

 

Đến năm 2014, một tổ máy đã được sửa chữa và phục chế để trưng bày tại nhà truyền thống của Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Tổ máy còn lại hiện vẫn còn lưu tại xưởng để sau khi phục chế, tổ máy sẽ được đưa lại vào Nhà máy thủy điện Ankroet để trưng bày.

 

Vào dịp kỷ niệm 70 năm nhà máy thủy điện lâu đời nhất Việt Nam (17/10/1945 - 17/10/2015), nhà máy thủy điện Ankroet đã chính thức thay thế, đưa vào vận hành hệ thống điều khiển nhà máy theo công nghệ mới, chuyển hệ thống điều khiển nhà máy từ bán tự động sang công nghệ tự động hiện đại. Công nghệ mới này sẽ giúp giảm sức lao động và nâng cao độ an toàn cho người điều khiển thiết bị tại nhà máy.

 

Công trình mang đậm kiến trúc nghỉ dưỡng

 

Nằm sâu trong thung lũng Đan Kia - Suối Vàng lại được các cánh rừng thông bao phủ nên thủy điện Ankroet tách biệt với các khu dân cư. Đây là một công trình được xây dựng chủ yếu bằng đá chẻ, xung quanh trồng rất nhiều cây xanh. Để có thể vào bên trong nhà máy bắt buộc phải đi qua một cây cầu nhỏ bắc qua dòng nước xả để vận hành nhà máy. Có mặt tại đây, chúng tôi không khỏi ngạc nhiên trước kiến trúc của thủy điện này bởi nó trông chẳng khác nào một ngôi biệt thự nghỉ dưỡng giữa chốn đại ngàn xanh đến ngút mắt. Ông Phúc, người quản đốc thủy điện cho biết: “Nhà máy thủy điện Ankroet được người Pháp cho khởi công xây dựng từ tháng 10.1942 đến năm 1945 mới hoàn thành và chính thức đưa vào hoạt động, phát điện phục vụ nhu cầu sử dụng điện tại Đà Lạt khi người Pháp muốn xây dựng nơi đây thành thủ phủ của Đông Dương.

 

 

Theo thiết kế ban đầu, nhà máy có công suất 600kW gồm 2 tổ máy có tuốc bin hiệu BELL phát hiệu CEM-LEHA VRE do Mỹ sản xuất. Đập tràn của thủy điện được xây dựng có chiều dài 97m, cao 10m, dung tích hồ chứa 1,3 triệu m3 nước. Thủy khẩu và đường hầm bê tông xuyên núi dài 536m hình móng ngựa, đường kính 1,65m có giếng áp thủy cuối hầm cao 44m, đường kính 4m; một đường ống thủy lực bằng thép dài 182m, rộng 1,3m dẫn xuống nhà máy”. Về sau, để có đủ nguồn điện phục vụ việc xây dựng thủy điện Đa Nhim (giáp ranh giữa địa phận Lâm Đồng và Ninh Thuận), đập thủy điện Ankroet được tiến hành cải tạo, nâng cấp với quy mô đập tràn dài 161m, cao 25m và tự tràn qua đá chẻ dài 40m, cao 20m, dung tích hồ chứa lúc này đã tăng lên 20 triệu m3 nước; 2 tổ máy 1250kW6,6kV được lắp đặt thêm nâng tổng công suất của nhà máy lên 3,1mW.

 

 

Trải qua nhiều thăng trầm, biến động của lịch sử, những tổ máy phát điện do Mỹ, Pháp sản xuất lần lượt hoàn thành sứ mệnh của mình. Đến năm 2004, tổ máy đầu tiên được đưa ra khỏi vị trí, thay thế bằng những tổ máy phát điện mới do Trung Quốc sản xuất có công suất phát điện lớn hơn mang tính tự động hóa cao. Để có thể xây dựng thành công nhà máy thủy điện trong điều kiện không có máy móc hỗ trợ đã có hàng ngàn phu phen xây dựng được điều động từ mọi miền của đất nước về đây ra sức làm việc. Với đặc thù công việc nặng nhọc, cộng với đói rét, bệnh tật đã khiến không ít người phải nằm lại trước ngày thủy điện được hoàn thành.

 

 

Chính vì thế, để tưởng nhớ đến những con người đã hy sinh cho công cuộc kiến thiết, những thế hệ sau của nhà máy đã cho xây dựng một bia tưởng niệm để ghi nhớ công ơn cũng như an ủi phần nào linh hồn những người đã khuất. 

 

Điểm khám phá thú vị

 

Hiện nay một trong 2 tổ máy trước đây đã được đưa ra Hà Nội để trưng bày tại Nhà truyền thống của Tập đoàn Điện lực Việt Nam, một tổ máy khác được trưng bày tại khuôn viên của Nhà máy để giới thiệu với du khách đồng thời làm kỷ niệm. Năm 2004, Nhà máy thủy điện Ankroet đã được trung tâm sách kỷ lục Việt Nam công nhận là nhà máy thủy điện đầu tiên tại Việt Nam. Tuy nhiên, đây còn được biết đến là nhà máy thủy điện đầu tiên trên toàn cõi Đông Dương. Mặc dù không chính thức đưa địa điểm này vào hoạt động du lịch, tuy nhiên tại đây mỗi năm vẫn có hàng ngàn lượt khách ghé tham quan, tìm hiểu về nhà máy. Bên cạnh đó, môi trường sinh thái của khu vực cũng là điểm nhấn đáng chú ý với phong cảnh hữu tình lại hài hòa với thiên nhiên nên nhiều du khách còn chọn nơi đây để thực hiện những chuyến dã ngoại đáng nhớ của mình. Vào những ngày đẹp trời, chúng ta sẽ dễ dàng bắt gặp rất nhiều cặp đôi đến đây để lư lại những tấm ảnh cưới.

 

 

Con đường nhỏ dẫn vào nhà máy thủy điện ẩn mình dưới tán thông xanh với không khí trong lành. Đi hết con đường quanh co ấy, nhà máy hiện ra mang vẻ đẹp trầm mặc. Điều khiến thủy điện Ankroet trở nên đặc biệt là toàn bộ nhà máy phát điện, bờ chắn hai đập nước liên hoàn xây bằng đá xanh khai thác ngay tại Suối Vàng bằng công sức của các phu phen người Việt. 

 

 

Khung cảnh nơi đây còn giữ nguyên những đường nét hoang sơ thuở xưa, có những mỏm đá cheo leo, có dòng thác chảy xuống từ phía thượng nguồn, vượt qua tầng tầng lớp lớp đá, rồi đổ vào lòng hồ rộng lớn tạo nên một khoảng xanh trong veo màu ngọc bích nằm lọt thỏm giữa đại ngàn mênh mang.

 

Tuy khu vực thủy điện này chưa được đầu thư về du lịch nhưng khung cảnh bình yên, hoang sơ với mây trời lồng lộng, dòng suối trong mát, mỏm đá phủ rêu phong... 

 

 

Bất kể ai đến nơi đây, đặc biệt là những người mê kiến trúc thời xưa của Pháp và không khí trong lành thơm mùi lá thông, đều không khỏi trầm trồ, và tranh thủ chụp ảnh lưu lại những hình ảnh của một trong những nhà máy thủy điện bằng đá hiếm hoi ở Việt Nam.