Hợp đồng thông minh (Smart Contract): Khái niệm, cách thức hoạt động và ứng dụng
Hợp đồng thông minh là gì? Cách thức hoạt động của nó như thế nào? Và nó có ứng dụng trong các lĩnh vực và ngành nghề nào? Bài viết này sẽ giúp bạn tìm hiểu về những câu hỏi trên.
Hợp đồng thông minh là gì
Trong thời đại số hóa hiện nay, việc giao kết và thực thi các hợp đồng giữa các bên tham gia trở nên phức tạp và tốn kém. Để giải quyết vấn đề này, một loại hợp đồng mới đã ra đời, được gọi là hợp đồng thông minh (smart contract).
Hợp đồng thông minh là gì
Hợp đồng thông minh là một hình thức giao dịch với mục đích tự động thực hiện, kiểm soát và ghi lại các công việc về mặt pháp lý dựa theo những điều khoản của hợp đồng hoặc thỏa thuận. Hiểu một cách đơn giản, với các điều kiện xác định trước, một hợp đồng được chạy trên blockchain mà thông qua đó, người tham gia vào chương trình này chắc chắn về kết quả ngay lập tức mà không chịu tác động bởi các bên trung gian. Hợp đồng thông minh còn có thể tự động hóa quy trình, kích thích hành động tiếp theo nếu đáp ứng được các điều kiện.
Hợp đồng thông minh được ra đời vào năm 1993 bởi Nick Szabo – một nhà khoa học máy tính và là một luật sư đồng thời cũng là nhà nghiên cứu chuyên sâu về mật mã học. Ông cũng là người đã phát minh ra đồng tiền ảo tên “Bitgold” năm 1998 – 10 năm trước khi Bitcoin xuất hiện. Theo ông, smart contract là giao thức giao dịch được máy tính thực hiện dựa theo các điều khoản của hợp đồng. Ông đề xuất thực hiện hợp đồng cho tài sản tổng hợp như kết hợp trái phiếu và các công cụ phái sinh (quyền chọn và hợp đồng tương lai).
Vai trò của công nghệ blockchain trong việc hỗ trợ hợp đồng thông minh
Blockchain là một công nghệ lưu trữ và truyền tải dữ liệu dưới dạng chuỗi khối liên kết với nhau bằng mã hóa, hoạt động theo nguyên tắc phân quyền, không có sự can thiệp của bất kỳ tổ chức hay cá nhân nào. Blockchain được xem như một sổ cái công khai, minh bạch và không thể bị thay đổi.
Vai trò của công nghệ blockchain trong việc hỗ trợ hợp đồng thông minh
Blockchain có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ hợp đồng thông minh bởi vì:
Blockchain cung cấp một nền tảng phân quyền để lưu trữ và thực thi hợp đồng thông minh, không cần đến các bên trung gian như luật sư, tòa án, ngân hàng, v.v.
Blockchain đảm bảo tính an toàn và bảo mật cho smart contract, bởi vì các giao dịch được mã hóa và xác thực bởi các node (máy tính) trong mạng lưới, không thể bị tấn công hay thao túng.
Blockchain tăng cường tính minh bạch và kiểm soát cho smart contract, bởi vì các giao dịch được ghi lại và công khai trên chuỗi khối, có thể được theo dõi và kiểm tra bởi bất kỳ ai.
Cách thức hoạt động của hợp đồng thông minh
Để hợp đồng thông minh có thể hoạt động, cần có các yếu tố sau:
Chủ thể hợp đồng
Các bên tham gia thực hiện giao kết hợp đồng, trong đó có những bên được cấp quyền truy cập, theo dõi tình hình xử lý và nội dung hợp đồng.
Cách thức hoạt động của hợp đồng thông minh
Điều khoản hợp đồng
Các điều khoản quy định ở dạng chuỗi, được lập trình đặc biệt mà các bên tham gia phải đồng ý với các điều này.
Chữ ký số
Các bên tham gia hợp đồng thông minh đồng thuận triển khai thỏa thuận về chữ ký số và phải thực hiện thao tác thông qua chữ ký số.
Nền tảng phân quyền
Bước vào giai đoạn hoàn tất, smart contract cần được tải lên blockchain. Chuỗi blockchain tiếp tục phân phối dữ liệu về các node và lưu lại, không thể điều chỉnh.
Quy trình hoạt động của hợp đồng thông minh có thể được mô tả như sau:
Bước 1: Các bên tham gia giao kết smart contract bằng cách sử dụng chữ ký số để xác nhận danh tính và sự đồng ý của mình. Hợp đồng thông minh được viết bằng ngôn ngữ lập trình và được mã hóa chuyên biệt.
Bước 2: Hợp đồng thông minh được tải lên blockchain và được phân phối, sao chép bằng các node trong mạng lưới. Mỗi node sẽ kiểm tra tính hợp lệ của hợp đồng và xác nhận nó vào một khối mới.
Bước 3: Khi có lệnh triển khai, hợp đồng sẽ tự động thực thi đúng như các điều khoản đã lập trình. Một mạng máy tính sẽ thực hiện các hành động khi đáp ứng được điều kiện xác minh. Các hành động có thể là: chi trả tiền, đăng ký phương tiện, xuất hóa đơn, gửi thông báo…
Bước 4: Sau khi hoàn thành các hành động, kết quả sẽ được ghi lại và cập nhật trên blockchain. Các bên có quyền truy cập có thể xem kết quả và không thể tự ý thay đổi giao dịch.
Ưu điểm và nhược điểm của hợp đồng thông minh
Ưu điểm của hợp đồng thông minh so với hợp đồng truyền thống
Hợp đồng thông minh có nhiều ưu điểm so với hợp đồng truyền thống, chẳng hạn như:
Tự động: Hợp đồng thông minh không cần sự can thiệp của con người để thực hiện, mà chỉ cần có các điều kiện được đáp ứng. Điều này giúp tiết kiệm thời gian và công sức cho các bên tham gia.
Minh bạch: Hợp đồng thông minh được công khai trên blockchain, cho phép các bên có quyền truy cập có thể xem và kiểm tra các giao dịch một cách rõ ràng và chính xác.
An toàn: Hợp đồng thông minh được mã hóa và xác thực bởi các node trong mạng lưới, không thể bị tấn công hay thao túng bởi bất kỳ ai. Hợp đồng thông minh cũng không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài như chính trị, kinh tế, thiên tai, v.v.
Tiết kiệm chi phí: Hợp đồng thông minh không cần đến các bên trung gian như luật sư, tòa án, ngân hàng, v.v. để giám sát và thực thi hợp đồng. Điều này giúp giảm thiểu chi phí và rủi ro cho các bên tham gia.
Nhược điểm của hợp đồng thông minh
Hợp đồng thông minh cũng có một số nhược điểm và thách thức cần giải quyết, chẳng hạn như:
Khó sửa chữa
Hợp đồng thông minh khi đã được tải lên blockchain thì không thể được sửa đổi hay hủy bỏ. Điều này có thể gây ra những vấn đề khi có sự thay đổi trong điều kiện hoặc mong muốn của các bên tham gia.
Khó giải quyết tranh chấp
Hợp đồng thông minh không có cơ chế giải quyết tranh chấp khi có xảy ra những tình huống ngoài dự kiến hoặc không rõ ràng. Các bên tham gia có thể phải tìm đến các tổ chức hoặc cá nhân khác để giải quyết, nhưng điều này có thể mất nhiều thời gian và chi phí.
Phụ thuộc vào công nghệ blockchain
Hợp đồng thông minh hoạt động dựa trên công nghệ blockchain, do đó nó cũng phải chịu những hạn chế của công nghệ này, ví dụ như: khả năng mở rộng, hiệu suất, tiêu thụ năng lượng, v.v.
Thiếu pháp lý
Hợp đồng thông minh hiện nay vẫn chưa được công nhận và quy định rõ ràng bởi các luật pháp của các quốc gia. Điều này có thể gây ra những khó khăn và rủi ro khi áp dụng hợp đồng thông minh trong các giao dịch quốc tế hoặc liên quan đến các quyền và nghĩa vụ pháp lý.
Ứng dụng của hợp đồng thông minh
Các lĩnh vực và ngành nghề có thể áp dụng hợp đồng thông minh
Hợp đồng thông minh có thể áp dụng trong nhiều lĩnh vực và ngành nghề khác nhau, ví dụ như:
Tài chính: Hợp đồng thông minh được sử dụng để thực hiện các giao dịch thanh toán, gửi tiết kiệm, vay mượn, đầu tư, bảo hiểm, v.v. một cách nhanh chóng, an toàn và tiết kiệm chi phí.
Bất động sản: Hợp đồng thông minh thực hiện các giao dịch mua bán, thuê, cho thuê, quản lý, v.v. bất động sản một cách minh bạch, tự động và không cần đến các bên trung gian.
Y tế: Hợp đồng thông minh có thể được sử dụng để quản lý và chia sẻ dữ liệu y tế của bệnh nhân, cung cấp các dịch vụ y tế từ xa, thanh toán các chi phí y tế, v.v. một cách an toàn và hiệu quả.
Giáo dục: Hợp đồng thông minh có thể được sử dụng để cấp và xác nhận các bằng cấp, chứng chỉ, điểm số, v.v. của học sinh, sinh viên, giáo viên, v.v. một cách công bằng và không thể bị gian lận.
Và nhiều lĩnh vực khác như: năng lượng, giao thông, du lịch, nông nghiệp, v.v.
Các ứng dụng của hợp đồng thông minh trong thực tế
Hiện nay, có nhiều ứng dụng của hợp đồng thông minh đã được triển khai và mang lại những lợi ích cho người dùng, ví dụ như:
DeFi (Decentralized Finance - tài chính phi tập trung)
Là một hệ sinh thái của các ứng dụng tài chính được xây dựng trên blockchain và sử dụng hợp đồng thông minh để cung cấp các dịch vụ như: gửi tiết kiệm, vay mượn, trao đổi tiền ảo, bảo hiểm, v.v. một cách phi tập trung, không cần đến các tổ chức tài chính truyền thống. Một số ví dụ về các ứng dụng DeFi là: MakerDAO, Compound, Uniswap, Aave, v.v.
NFT (Non-Fungible Token - token không thể thay thế)
Là một loại token (đơn vị giá trị) được phát hành trên blockchain và sử dụng hợp đồng thông minh để xác nhận tính duy nhất và không thể sao chép của nó. NFT có thể được sử dụng để biểu diễn các loại tài sản kỹ thuật số như: nghệ thuật, âm nhạc, video, game, v.v. Một số ví dụ về các ứng dụng NFT là: CryptoKitties, CryptoPunks, NBA Top Shot, Axie Infinity, v.v.
DAO (Decentralized Autonomous Organization - tổ chức phi tập trung)
Là một tổ chức được quản lý bởi các hợp đồng thông minh và không có sự can thiệp của bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào. DAO có thể được sử dụng để thực hiện các hoạt động như: quyết định chung, phân phối nguồn lực, hỗ trợ cộng đồng, v.v. một cách minh bạch và dân chủ. Một số ví dụ về các ứng dụng DAO là: MakerDAO, Compound, Uniswap, Aave, v.v.
Triển vọng và xu hướng phát triển của hợp đồng thông minh trong tương lai
Hợp đồng thông minh là một công nghệ tiềm năng và có nhiều triển vọng trong tương lai, bởi vì:
- Hợp đồng thông minh có thể mở rộng quy mô và áp dụng cho nhiều lĩnh vực và ngành nghề khác nhau, tạo ra những giá trị mới và cải thiện hiệu quả cho xã hội.
- Hợp đồng thông minh có thể cải tiến công nghệ và khắc phục những hạn chế hiện tại, như: tăng khả năng mở rộng, hiệu suất, tiêu thụ năng lượng, v.v.
- Hợp đồng thông minh có thể được pháp lý hóa và quy định rõ ràng bởi các luật pháp của các quốc gia, tạo ra một môi trường an toàn và bảo vệ quyền lợi cho người dùng.
Tuy nhiên, để hợp đồng thông minh có thể phát triển và ứng dụng rộng rãi trong tương lai, cần có sự đồng thuận và hợp tác giữa các bên liên quan, như: nhà phát triển, người dùng, nhà quản lý, nhà nghiên cứu, v.v. Cũng cần có sự nâng cao nhận thức và kỹ năng về hợp đồng thông minh cho cộng đồng.