Thứ tư, ngày 20 tháng 8 năm 2025

Chuyện xưa chuyện nay

Thứ ba, 17/01/2023 - 09:05

Hai trường hợp trong lịch sử khoa bảng từ ăn mày trở thành tiến sĩ

Lịch sử khoa bảng của đất nước đã chứng kiến những người bần hàn nhất, phải xin ăn từng bữa, thế nhưng cơ duyên kỳ lạ đã giúp họ dùi mài sách vở mà thi đậu đến tiến sĩ.

Ăn xin cùng chị, may gặp người nhân

Ở làng Đại Hội, xã Tân Phong, huyện Thư Trì, phủ Kiến Xương, trấn Sơn Nam (nay là thôn Thụy Bình, xã Tân Phong, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình), có hai chị em nhà nọ gia cảnh rất nghèo khó, cha mẹ mất sớm, ruộng đất lại không có nên hai chị em phải dắt nhau đi ăn xin mong sống qua ngày.

Một lần hai chị em dắt nhau đến làng Mộ Trạch, huyện Đường Hào, xứ Hải Dương thì gặp ông Vũ Đức Lâm. Ông Đức Lâm từng đỗ tiến sĩ khoa thi năm Mậu thìn (1448), làm quan đến Thượng Thư dưới thời vua Lê Thánh Tông. Sau này ông về quê mở trường dạy học.

Thấy hai đứa trẻ mồ côi, phải đi xin ăn khắp nơi, ông Đức Lâm thương cảm, bèn cho cả hai chị em vào làm người ở và giúp việc cho gia đình mình. Từ đó hai chị em đỡ cơ cực hơn, chăm chỉ làm việc. Đặc biệt, người em là Quách Phác rất siêng năng học hành.

Thấy Quách Phác siêng học, mặt mũi lại khôi ngôi sáng sủa, ông Vũ Đức Lâm ngày càng yêu mến, chỉ bảo rồi cuối cùng nhận làm con nuôi, cho đổi tên sang họ Dương gọi là Vũ Dương.

Không phụ sự kỳ vọng của cha nuôi, Vũ Dương học hành ngày càng tấn tới. Đến năm 1484, Triều đình mở kỳ thi Hội, Vũ Dương là một trong số 44 người đỗ đầu và được vào đến thi Đình.

Trong kỳ thi Đình, Vũ Dương đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân. Ông làm quan trải qua nhiều chức vụ khác nhau, giữ chức Hiệu lý ở viện Hàn Lâm; sau được thăng làm Hiến sát sứ Kinh Bắc chuyên lo việc án tụng. Vũ Dương xử án công khai và minh bạch nên được người dân xem là quan công minh và hiền đức.

Xin ăn nhà quan, cuối cùng thành tiến sĩ

Bùi Tất Năng quê ở làng Dục Linh (tên Nôm là làng Lầy), xã Dục Linh, tổng Địa Linh, huyện Phụ Dực, trấn Sơn Nam (nay thuộc xã An Ninh, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình).

Thuở nhỏ gia cảnh rất nghèo, bố ông phải ngày ngày đi quét chợ để kiếm sống. Người bố sớm qua đời khiến hai mẹ con ông không biết làm sao để sống. Thương cảm cho hai mẹ con, một thầy địa lý đã chỉ cho họ một ngôi đất phát ở cánh đồng Mục để chôn cất.

Bùi Tất Năng chôn cất bố vào nơi thầy địa lý chỉ, rồi hai mẹ con ông dẫn nhau đi xin ăn ở quanh vùng.

Một ngày nọ khi hai mẹ con đói đến kiệt sức thì cũng là lúc đến một ngôi nhà rất khang trang, lại đang mở cửa sẵn. Họ đành đánh liều vào xin ăn.

Nguyên đây là nhà của quan Tả thị lang bộ Lễ tên là Đỗ Nhân An ở làng An Bài (tên Nôm là làng Bệ). Nơi này thuộc về danh gia vọng tộc, nhà họ Đỗ có đến mấy đời đỗ đại khoa nổi tiếng khắp vùng. Bản thân ông Đỗ Nhân An cũng đỗ tiến sĩ năm 1544.

Ngay đêm hôm trước, Đỗ Nhân An nằm mộng thấy một vị Thần nói với mình rằng: “Ngày mai nhà có quan Nghè tới chơi”. Thế là ngày hôm đấy Đỗ Nhân An sai người dọn dẹp nhà cửa. Nhưng suốt cả ban ngày chẳng có ai ghé cửa, mãi đến gần tối thì lại thấy có hai mẹ con người ăn mày đến.

Đỗ Nhân An nhìn tướng mạo cậu bé thì đoán sau này có thể thành đạt, lại liên hệ với giấc mộng đêm qua nên quyết định nhận luôn Đỗ Nhân An làm con nuôi. Quyết định này khiến người trong nhà, cũng như gia nhân và người hầu đều hoàn toàn bất ngờ.

Từ đó Đỗ Nhân An coi Bùi Tất Năng như con đẻ, nuôi cho học hành rất tử tế, và cho đổi tên thành họ Đỗ gọi là Đỗ Kính.

Năm Tân Mùi (1571) thời vua Mạc Mậu Hợp, Đỗ Kính khăn gói đi thi. Vượt qua kỳ thi Hương, ông vào đến thi Hội và đỗ đầu gọi là Hội nguyên. Vào thi Đình ông đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân.

Đỗ Kính nhận mũ áo vinh quy bái tổ về quê. Thế nhưng các chức sắc làng ông lại khinh khi cho rằng ông là ăn xin nên không muốn làm lễ đón tiếp, lại còn đổ bùn ra đường ông đi qua.

Đỗ Kính thấy thế thì giận lắm, liền bỏ sang sinh sống tại làng Tò, xã Tô Xuyên, tổng Tô Xuyên, huyện Phụ Dực (nay thuộc xã An Mỹ, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình).

Sau khi đỗ Tiến sĩ, Đỗ Kính làm quan đến chức Thừa Chính Sứ, rồi sau được thăng làm Thượng Thư.

Tuy nhiên chứng kiến nhà Mạc ngày càng suy, Đỗ Kính chán nản nên quyết định từ quan rồi đi tu ở Lạng Sơn cho đến khi mất.

Nguồn tin :

Theo dõi Tin tức qua FB, G+:

Thích và chia sẻ bài này trên:

[ Quay lại ]

khoa bảng , tiến sĩ , Thượng Thư ,

Vị Hoàng đế duy nhất trong lịch sử Trung Quốc cả đời chỉ lấy một vợ

'Xã Tắc' trong 'Giang Sơn Xã Tắc' mang hàm ý gì?

Hai trường hợp trong lịch sử khoa bảng từ ăn mày trở thành tiến sĩ

Vì sao các đại quân sư cổ đại không tự phất cờ dựng nghiệp bá vương

Rỗi hơi kể chuyện Dương lịch - Âm lịch

Bi kịch của thần đồng nhỏ tuổi nhất Trung Quốc

Lý giải vì sao có câu ''Vua xứ Thanh, thần xứ Nghệ''

''Đàn ông sợ gà, đàn bà sợ cừu'' có ý gì?

Người phương Đông chỉ biết có thần Tài mà ít ai biết đến thần Nghèo

Cổ nhân dạy: 'Giàu không kết bạn, hoạn nạn chớ tìm người thân'

Tin doanh nghiệp

Sơn ACOHU – Chất lượng khẳng định thương hiệu

Ngày 25/05/2025, tại Trung tâm Hội nghị Văn phòng Chính phủ (Hà Nội), Công ty TNHH Công Huyền – đơn vị phát triển thương hiệu sơn ACOHU – vinh dự nhận danh hiệu “Top 10 Thương Hiệu Vàng Chất Lượng Quốc Tế 2025” do Hội Chống Hàng Giả và Bảo Vệ Thương Hiệu TP. Hà Nội phối hợp cùng Viện Chiến lược Phát triển Nhân lực – Nhân tài Việt Nam trao tặng. Vượt qua hàng trăm doanh nghiệp trong ngành, ACOHU sẵn sàng bước vào giai đoạn bứt phá với chiến lược phát triển hệ thống phân phối toàn quốc.

G2B - Nhà tài trợ Vàng cho sự kiện One BNI - Success & Các Đối Tác Thân Hữu

G2B là Nhà Tài Trợ Vàng đã đồng hành cùng sự kiện "One BNI – Success & Các Đối Tác Thân Hữu" vừa được Success Chapter tổ chức thành công vào sáng 23/7, tại Diamond Place, TP.HCM.

Gánh Cuisine lan tỏa ẩm thực Việt trong sự kiện "One BNI - Success & Các đối tác thân hữu"

Sáng 23/7/2025, BNI Success Chapter đã tổ chức thành công buổi gặp gỡ và kết nối kinh doanh với chủ đề "One BNI Success & Các đối tác thân hữu", tại Diamond Place (TP.HCM). Gánh Cuisine - Thương hiệu ẩm thực Việt nổi tiếng đồng hành cùng sự kiện với vai trò Nhà tài trợ Kim Cương.

Luật Tia Sáng: Sáng Pháp Lý, Vững niềm tin

"Sáng Pháp Lý, Vững Niềm Tin" chính là phương châm hoạt động của Công ty Luật Tia Sáng (Light Law) - Nhà Tài Trợ Vàng của sự kiện "One BNI - Success & Các Đối Tác Thân Hữu" vừa được Success Chapter tổ chức thành công vào sáng 23/7/2025, tại Diamond Place, TP.HCM.

Khách hàng nói gì sau khi trải nghiệm tại Dr Clinic Tây Ninh?

Những phản hồi thực tế khẳng định vị thế một cơ sở thẩm mỹ uy tín, được cấp phép

XÂY DỰNG THƯƠNG HIỆU

Gạo Tây Đô Kim Cương – Di sản hạt ngọc Việt vươn tầm ASEAN

Từ tâm huyết 20 năm của gia đình họ Mai đến thương hiệu gạo được vinh danh tại Diễn đàn Kinh tế ASEAN 2025, Gạo Tây Đô Kim Cương đã khẳng định vị thế tiên phong trong việc đưa hạt gạo Việt ra thế giới.

Đọc nhiều nhất
Phản hồi nhiều

Chị Liễu Hà Tĩnh: Kiếm ngàn tỷ nước ngoài, về chơi showbiz

Liễu đại gia vốn là một nữ thương gia có tiếng trong việc buôn bán đa ngành liên quốc gia. Ở tuổi 46, Liễu đại gia nắm trong tay khối tài sản khổng lồ và sau những thành công kinh doanh, dường như ...

Là họa hay là phúc?

Đời người có rất nhiều chuyện, ở chỗ u minh đã tự có sắp đặt, một việc là phúc hay là họa thường không giống như biểu hiện bề ngoài và cũng không thể dễ dàng nhận định.

Saigonlube được vinh danh “Thương Hiệu Mạnh Quốc Gia 2023”

Vừa qua tại TP. Hồ Chí Minh đã diễn ra Lễ Công Bố “Thương Hiệu Mạnh Quốc Gia 2023”, là một sự kiện đánh dấu những nỗ lực đóng góp của doanh nghiệp, thương hiệu uy tín, chất lượng cao trên thị trường. ...

Chị Liễu Hà Tĩnh: Kiếm ngàn tỷ nước ngoài, về chơi showbiz

Là họa hay là phúc?

Saigonlube được vinh danh “Thương Hiệu Mạnh Quốc Gia 2023”

Bí ẩn chuyên cơ ''ngày tận thế'' của Tổng thống Mỹ

Để phòng trường hợp chiến tranh hạt nhân hay thảm họa xảy ra, Mỹ đã chế tạo ra máy bay "ngày tận thế", được trang bị đầy đủ để chính phủ Mỹ có thể duy trì hoạt động.

Ô tô từ Thái Lan vọt lên dẫn đầu xe nhập khẩu về Việt Nam